Volgens Wikipedia is een schutterij of schuttersgilde een vorm van militie, bestaande uit burgers, opgericht in de Middeleeuwen om de stad of het dorp te beschermen bij een aanval en de orde te handhaven bij oproer, brand of prominent bezoek. Het valt te betwijfelen of er sprake is van een echt gilde omdat het om "vrijwilligers" ging, die ook nog een ander beroep uitoefenden. De gilden hadden aanvankelijk een sterk religieus karakter, ook de schutterij beschikte vaak over een eigen kapel en altaar. De naam schutterij komt waarschijnlijk van het schieten, eerder dan van het beschutten. Schutterijen waren aanvankelijk gegroepeerd volgens het wapen dat ze gebruikten: de handboog, de voetboog of het geweer.
Handboogmaatschappij "Eendracht zij ons doel" was een van de oudste van Neerpelt. Er waren toen nog twee verenigingen: "Oude Stam Sint-Sebastiaan" en "Kunst na Arbeid" van het Herent. Deze laatste werd in 1912 opgericht door Jan Geussens, een lid van Eendracht. Maar de andere twee zijn veel ouder. De naam "Eendracht" symboliseerde goede verstandhouding tussen de twee oude verenigingen.
Hoe oud Eendracht precies was is echter onduidelijk:
- In 1928 schreef Leopold Pintelon aan de voorzitter, veearts Frans Van Lindt, dat hij 52 jaar lid was geweest. Dat brengt ons naar het jaar 1876.
- In 1908 werd een 'wederlandschen wedstrijd' (een interland) ingericht om het 'ruim 40-jarig bestaan' te gedenken. Dat verwijst naar 1868.
Maar een echt document is er niet. Het archief ging bij een brand verloren. Van vóór 1900 rest er alleen een ereteken dat in Budel werd behaald in 1883. De vereniging moet dus minstens een jaar eerder opgericht zijn. Daarom houdt men 1882 aan als de stichtingsdatum.
Van de Sint-Sebastiaangilde weten we echter weinig. In 1469 werd er een altaar voor het beneficie van Sint Nicolaas, de latere patroonheilige en Sint-Sebastiaan opgericht en erkend door de prins-bisschop van Luik. Blijkbaar moet toen er een gilde hebben bestaan en zorgde voor rijke inkomsten. In de kerk is er nog een oud beeld van Sint Sebastiaan uit de vijftiende eeuw, het geen wijst op de ouderdom van de gilde.
In Neerpelt zijn er nog hernieuwingen van stichtingsakten van de Sint-Antonius en Sebastiaansgilde teruggevonden uit 1752, die beschreven werden door prins-bisschop Joannes Theodorus van Beieren. In de hernieuwing der stichtingsakte van 1752 worden volgende feestdagen vermeld: 17 januari Sint-Antonius, 20 januari Sint-Sebastiaan, Paasdag, tweede en derde Sinksendag – ommegang of “omganksdag” en Sacramentsdag. Op deze feesten moesten alle leden aanwezig zijn en deelnemen aan het gelag. Of deze feesten allemaal gelden voor de twee gilden staat er niet uitdrukkelijk vermeld. Een belangrijke vermelding is nog dat beide gilden akkoord gingen om de omgang of de latere kermis te verplaatsen van Sinksen (Pinksteren) naar de derde zondag van juli. Dat jaar was er nog een gezamenlijke optocht van de twee gilden (schutterijen) vermeld een andere bron.
De viering van Sint-Antonius wordt nog steeds in eer gehouden op het Herent, waarschijnlijk door de komst van het beeld even na de bouw van de nieuwe kapel in 1909 of verbouwing in 1928. Vanaf 1850 verslapt de viering van Sint-Sebastiaan in het centrum en in 1872 valt het gelag op die dag volledig weg. Verder zijn er de inkomsten en uitgaven van die Sint Antoniusgilde tussen 1753 en 1930, met een onderbreking tijdens de Franse Revolutie en de oorlog 1914-1918. In ons heemmuseum Nederpelt hebben we nog de zijden vlag met de beeltenis van Sint-Antonius en de jaartallen 1752-1896. Waarschijnlijk de jaartallen van een heroprichting.
In elk geval weten wij met zekerheid dat de handboogmaatschappij “Oude Stam Sint-Sebastiaan in 1846 reeds bestond of werd opgericht. Dankzij twee medailles die nog steeds in ons bezit zijn, geschoten in 1846 te Overpelt door de heren Kuppens Willem en Goyers Theodoor. Het was een onafhankelijke maatschappij, weliswaar zonder folkloristisch segment maar toch een vereniging die mag bogen op een rijke geschiedenis en tradities. In de registers van de Oude Stam aangelegd in 1901 vinden wij degelijke informatie terug. In deze oude boeken vinden wij het reglement, de eed, de namen van de koningen en keizers, namen van bestuur en leden en ook de resultaten van de schutters. Over de tijd voor 1900 is de informatie schaarser. Mogelijk is het oude archief vernield of verloren gegaan tijdens de Franse omwenteling van 1789 of nadien tijdens de omwentelingsoorlog van 1830.
In artikel 1 van de standregelen opgesteld te Neerpelt op 21 juni staat vermeld dat de handboogschutterij “Oude Stam Sint-Sebastiaan” is gevestigd in het “Zwarte Paard”. Spijtig brandde dit café van de familie Willems Franssen af tijdens de nacht van 31 augustus op 1 september 1870. Al het oude archief materiaal van de vroegere gilde Sint Sebastiaan brandde volledig op. Ook het materiaal (buksen, vogels ...) van de andere gilde Sint-Antonius was hopeloos verdwenen.
De “Oude Stam” was niet de enige vereniging voor volksvermaak in de noorderkempen, maar behoort toch bij de oudste schutterijen van Noord-Limburg. In de nabijgelegen gemeenten verdwenen de meeste schutterijen. Zelfs Achel en Overpelt, die op een stevig ingewortelde traditie en een historisch verleden inzake gildewezen konden bogen, hebben reeds lang geen schutterijen meer. Oude stam begaf niet, mede dankzij de hechte vriendenkring en de geest van kameraadschap die traditioneel de belangrijkste bestaansredenen van de vereniging zijn geweest en nog steeds zijn. Om de grote bloeiperiode van de Oude Stam terug te vinden moeten we toch vele jaren terug gaan. Tussen de jaren 1920 en 1960 kende de vereniging ongekende hoogtepunten waarin grote “concours” werden georganiseerd tot 58 verschillende schutterijen, waartegen de schutters van Oude Stam in het strijdperk traden.
Ook de kruisboog die aan belangstelling won werd een concurrent voor de schutterijern. In de vijftiger jaren waren vijf bloeiende maatschappijen in Neerpelt : Hoop in de Toekomst (1901), Loon naar Arbeid (1905), Kempenroos (1922), Ons Genoegen (1953) en Vriendenkring (1957). Vandaag is enkel Ons Genoegen (1953) nog actief.
De opkomst van televisie en later van de informaticatechnologie met het daaraan verbonden overaanbod aan moderne sporten en vrijetijdsbesteding hebben het verenigingsleven geen goed gedaan. Ook de Oude Stam werd niet gespaard en zag het ledenaantal drastisch teruglopen. Enkel dankzij het doorzettingsvermogen van de leden zijn wij nog steeds “Alive and kicking”.
Binnen onze club behaalden menige schutters reeds de titel ‘Belgisch Kampioen”, dit zowel bij indoor, outdoor als veldschieten. Zelfs slaagden enkele schutters de titel van Nederlands Kampioen te bemachtigen..
Bron heemkundige kring Neerpelt